THƯ GỞI BẠN

TẠI SAO TÔI CHỌN ĐỀ TÀI “GIỌNG BÌNH ĐỊNH” ĐỂ THUYẾT TRÌNH

Thầy Đào Đức Chương

San Jose, ngày 25- 10 2010

Bạn H. mến,

Tôi chọn đề tài Giọng Bình Định để thuyết trình trong Hội Nghị Quốc Tế về Tiếng Việt: Lịch Sử và Giảng Dạy, tổ chức tại Westminster (Nam California) vào năm 2007, vì muốn nhân cơ hội này trình bày cho quan khách hiểu rõ về giọng nói của quê hương mình. Một giọng nói không phải hoàn toàn khuyết điểm, quê kệch, như một số người lầm tưởng qua thành kiến: nào "Dân Xứ Nẫu", nào "Dân Củ Mì", nào "Dân Bình Đượng, ...".

Là một đề tài nghiên cứu về tiếng địa phương, qua phương pháp biên khảo, không thể chỉ phô trương cái tốt và chối phăng cái xấu của một giọng nói. Bởi thế, công bằng mà nói, Giọng Bình Định có nhiều khuyết điểm nhưng cũng lắm phần ưu điểm.

Trên toàn cõi Việt Nam, không có một nơi nào phát âm hoàn toàn đúng, mà cũng không có một nơi nào phát âm hoàn toàn sai. Bình Định, quê ta, cũng nằm trong định luật ấy. Cái điều quan trọng ở đây, là giọng nói ấy, có tầm ảnh hưởng thế nào đến các vùng khác hay không?

- Vâng, Bình Định nằm giữa và tương đối cách đều hai đầu của nước ta. Bình Định là nơi đón nhận dân định cư từ Miền Bắc và Bắc Trung Việt (thời Lê Thánh Tông); và cũng là nơi tuyến đầu của cuộc Nam Tiến (thời Chúa Nguyễn). Vì vậy, giọng nói Bình Định mang vai trò gạch nối giữa giọng Bắc, Trung, Nam.

- Ngoài ra, xét về mặt chức năng của ngôn ngữ, Bình Định còn có những thổ ngữ đa năng đa dụng vô cùng. Đơn cử, tiếng "nẫu", một đại danh tự chủ yếu dùng cho ngôi thứ 3 số ít cả số nhiều, nhưng cũng có thể dùng ở ngôi thứ nhất và thứ hai một cách linh hoạt và sáng tạo.

- Lối nói lái của Bình Định, xét về mặt cấu trúc từ ngữ, rất khoa học và có qui củ, hơn cả lối nói lái của người Bắc.

- Về phát âm, người Bình Định chỉ lười cách phát âm cho tròn tiếng, chứ không phải không thể phát âm đúng. Chẳng hạn, ngoài Bắc có một nơi, không phát âm đúng phụ âm khởi đầu L, muốn nói "cái lò" phát âm thành "cái nò", "làm ăn" phát âm thành "nàm ăn" mà không thể sửa đổi được.

Chính vì muốn xóa tan những thành kiến nêu trên, tôi quyết định chọn đề tài này. Một đề tài mà tôi có những thuận tiện để viết nên, có dịp tiếp xúc với nhiều người ở các miền của đất nước, đối chiếu giọng nói và thổ ngữ của tỉnh nhà với các nơi khác. Vâng, thời gian học ở Trường Trung Học Cường Để (1955- 1958), tôi ở trọ nhà người Bắc. Lúc đi học xa, sống ở Nha Trang, Huế và Sài Gòn. Những năm dạy học, tôi thường về miền quê, nói chuyện nhiều với phụ huynh học sinh vùng Tuy Phước, An Nhơn. Lúc cải tạo ở Kim Sơn (huyện Hoài Ân), được tiếp xúc với những bạn tù ở vùng Bắc Bình Định và Quảng Ngãi (khi ấy sáp nhập hai tỉnh). Khi tôi bị tù vượt biên ở Vĩnh Long, nhốt chung phòng với nhiều người Miền Lục Tỉnh. Sau đó, lại sống nhiều năm ở Bình Long (tỉnh Sông Bé) và Sài Gòn cho đến ngày xuất cảnh. Đến nay, đã 17 năm ở Mỹ, lại được trao đổi nhiều với đồng hương các hội: Bình Định Nam và Bắc Cali, Liên Trường Qui Nhơn, Cường Để & Nữ Trung Học, Liên Trường Lại Giang, Hội Quảng Ngãi, Phú Yên, Khánh Hòa... Và với phương tiện truyền thông hiện đại, dễ dàng liên lạc với tất cả những bạn cũ, mới, khắp mọi miền đất nước, cùng chung cuộc đời tị nạn.

Bên cạnh những thuận tiện nêu trên, vẫn có điều trở ngại, vì tôi xa quê từ 1980, không thể cập nhật được những thổ âm thổ ngữ ở quê mình, mới phát sinh hoặc đã lui vào dĩ vãng không còn thông dụng nữa.

Và cũng chính vì hoàn cảnh phải ly hương, đã thôi thúc tôi biên soạn đề tài này để những thổ âm thổ ngữ đặc trưng của miền đất chôn nhau cắt rốn vẫn mãi mãi theo tôi trên bước đường viễn xứ.

Đấy, những tâm tình của tôi khi biên soạn đề tài này và chọn thuyết trình.

Sau cùng, tôi tặng Hạnh đoạn thơ của tôi viết về Quê Hương, và đó cũng là lý do tại sao tôi dành nhiều thì giờ viết những đề tài về Văn hóa, Giáo dục, Lịch sử và Địa danh tỉnh nhà ngày cũ thân thương đầy ắp kỷ niệm của chúng ta:

Tôi lớn lên trong vườn khoai ruộng thóc

Đọt rau bùi, trái chín ngọt tình thương...

Nhờ hai buổi trường làng, tôi biết đọc

Luyện tay mềm, tôi viết chữ Quê Hương.

Con mương sau làng chảy từ Vinh Đông xuống Vinh Tây

Tôi nhớ mãi con mương làng câu cắm,

Những đêm mưa đơm dẹp ở sau nhà,

Mùa keo chín tu hú về rộn lắm

Đất viên tròn làm đạn bắn chim sa...

Cổng làng Vinh Thạnh xóm Vinh Tây

Quê thương quá! Giờ muôn vàn xa cách

Biết còn không, hình nét nhớ thân yêu ?

Bước gian truân chưa dám hứa ra nhiều

Nhưng vẫn hẹn trong tim ngày tái ngộ.

Trích Quê Tôi Nhớ (đoạn cuối)

Trong tập Đời Viễn Xứ, 2001, VIỆT THAO

Chào H. quý mến

Việt Thao Đào Đức Chương

(San Jose, CA, USA.)

* Thành thật cảm ơn Thầy Đào Đức Chương đã cho phép Quang Trung Bình Khê sử dụng, đăng bài của Thầy