(Đọc “Những thằng già nhớ mẹ” của
Vũ Thế Thành
NXB Hồng Đức - 2013)
NXB Hồng Đức - 2013)
Viết tạp bút là một trò chơi mạo hiểm! Trong thể loại
này người viết không thông qua đối thoại nhân vật hay núp bóng một “cái tôi
khác” (alter ego) mà thoải mái nói về mình, “liều lĩnh” đưa ra những
chính kiến, thì có khác chi kẻ sơn đông mãi võ, giữa thanh thiên bạch nhật đứng
múa may trước trăm nghìn con mắt của bàn dân thiên hạ!
Múa sai là chết. Đá bốn phương sẽ ném vào, tơi tả.
Thế nhưng với Vũ Thế Thành thì hình như anh sinh ra để…
“chơi” cái trò khó “chơi” này! Tạp bút,… “ai muốn hiểu theo nghĩa rộng hay
nghĩa hẹp gì mặc kệ”, còn anh thì gọi đó là… “câu chuyện bàn rượu”. Quả
thật anh viết thể văn này chẳng khác “con sâu” có tửu lượng, đủng đỉnh rót ra
ly mời mọc mọi người. Dẫu là bạn quen lâu hay diện kiến lần đầu, đều được anh cẩn
trọng nâng ly: cùng nhau khề khà, chia sẻ vui buồn trong đời sống. Cốc rượu anh
mời có lẽ chẳng làm ai tuý lúy, nhưng cái men say chắc vẫn lan sang lòng mình.
Vị cay của nó có mang theo chút tri thức và để lại dư
vị dí dỏm của văn chương.
Bàn rượu của anh không có nhiều sơn hào hải vị, nhưng thân tình, dai dẳng. Trong tuyển tập “Những thằng già nhớ mẹ” gồm 18 tản văn người hiếu kỳ có thể đếm được 118 chữ RƯỢU trên tổng số 36.000 chữ. Trung bình, cứ 300 chữ viết là có một chữ rượu, bởi thế gọi đây là “câu chuyện bàn rượu” thì tác giả quả có cặp mắt xanh, biết nhìn người, xét việc, xem mặt đặt tên lắm chứ!
Khề khà. Cà kê. Nhấm nháp.
Anh viết như người say. Mà té ra rất tỉnh.
Cái lối viết của anh không theo một khuôn mẫu nào, cứ
tuỳ hứng như con chim muốn bay thì bay, muốn dừng thì dừng. Thoải mái. Đang
chuyện này anh bỗng nhảy sang chuyện kia, giống kẻ thảnh thơi thõng tay
vào chợ, tuy định mua cây kim nhưng chủ ý là liếc mắt nhìn cô hàng xén. Cái
lém lỉnh của ngòi bút là từ chuyện nọ xọ chuyện kia, tưởng nhớ đâu viết đó nhưng
người đọc không thấy gián đoạn vì tất cả được xâu chuỗi, liên kết giữa quá khứ
và hiện tại, giữa kỷ niệm và những ưu tư vào trong chuyện đời anh kể:
“Ông già cháo huyết hay bà cháo lòng có khác gì “những
người muôn năm cũ”. Họ là phần ký ức nhỏ trong một khoảng hành trình
nào đó của đời người, đầy nhọc nhằn biến động, gắn liền với bao chuyện vụn vặt,
không sao quên được… Nhớ đâu viết đó.” (Món ăn dĩ vãng)
Sở hữu vốn tiếng Việt vững vàng, bằng giọng điệu của kẻ
“buôn dưa lê” có chút “duyên” ngầm, anh tha hồ múa máy, thể hiện những điều
mình đề cập bằng thứ ngôn ngữ cô đọng, giàu hình ảnh khiến người đọc cứ phải buồn
vui theo dõi.
Thử đọc một đoạn văn “sặc mùi ethanol” của Thành, lan
man dẫn người đọc khởi đầu từ phim Hồng lâu Mộng đến Cuốn theo chiều gió,
rồi từ phim Doctor Zhivago đến phim Bố già, rồi lách qua bộ phim Thủy Hử, tỉ tê
bàn đến cái chết bi tráng của Tống Giang và Lý Quỳ để quay phắt một cái, nói về
Rượu:
“Từ mùi rượu chạy qua… rượu vào là khoác lác
theo kiểu ăn giỗ nói dóc, kiểu ba hoa này chẳng hại ai chỉ làm bàn tiệc thêm
vui, mỗi người có cách ứng xử với rượu khác nhau.”
“Có người mượn rượu để khẳng định “cái tôi” giữa đám
đông, mà lúc bình thường “cái tôi” của họ chứa đầy mặc cảm. Lại có người rượu
vào là buông ra những lời hứa hẹn nhân nghĩa, để rồi ngày mai quên sạch,… Uống
rượu để thanh minh, uống rượu để nói, mà chẳng cần biết mình nói gì, nói huyên
thuyên đủ chuyện, không đầu không đuôi…”
“Hình như có chút rượu vào con người khang khác so với
lúc bình thường. Rượu làm hưng phấn, làm cuộc sống dễ chịu hơn đôi chút. …Cái
phép màu đó là ý tưởng lạ, lên đồng từ hơi rượu.” (Huynh đệ tương phùng, ba chén rượu)
Vũ Thế Thành sống thật, viết cũng thật.. Tất cả đều dựa
vào sự kiện, thu thập và sắp xếp chúng, suy luận chứ không suy diễn. Những nhận
định của Thành không thuộc về đám đông, không chiều lòng đám đông. Chúng là góc
nhìn đầy mẫn cảm và rất riêng của anh. Vâng, viết tùy bút (personal essay) theo
anh là phải thế…
Có lẽ do tính cách ngang (tàng, chứ không bướng), và
nhìn đời khinh bạc… nên“Câu chuyện bàn rượu” của anh thì tùy, ai
hiểu sao cũng được. Đồng ẩm thì vui, mà người không uống được, nâng ly đấy mà
chẳng chạm môi thì cũng chẳng sao. Anh không rót nữa, thế thôi. Hay chỉ rót
thêm cho mình một chút để giải toả nỗi lòng: “… Tôi sẽ viết tiếp nếu
còn người muốn…đọc. Mà dù không còn người đọc, tôi cũng viết. Viết để trả nợ
quá khứ, một quá khứ chẳng đâu vào đâu. ” (Xe cháo
huyết…đêm)
Khi dám sống hết mình thì mọi thứ đều nhẹ tênh với
Thành. Chữ nghĩa của anh ít nhiều mang phong thái ngông nghênh: “Tình
yêu là gì? Dễ ẹc! Tình yêu là… chịu lấy nhau, mà chịu lấy nhau chưa chắc đã là
tình yêu. Triết lý phết! Nhưng đó là thứ triết lý của thằng nhãi, điếc
không sợ súng. (Áo xưa dù nhàu).
Bụi bặm, sần sùi nhưng cách viết đó lôi cuốn người đọc.
Và tôi nghĩ cũng chẳng ai nỡ trách anh, ngay khi anh (giả tảng) tự chửi mình mà
người nghe thấy… “nhột”, cảm giác đang bị anh đang khều nhẹ:
“Tôi dốt về hoa lá cỏ cây, dốt bẩm sinh, dốt tận
cùng bằng số… Nói với tôi về hoa chẳng khác nào đàn khảy tai trâu” (
Câu chuyện trồng hoa);
Hoặc nghe anh tự trào mà “bỗng” thấy mình trong đó: “Nói
thiệt, tôi mê nhạc…sến, mà cũng chỉ mới “ngộ” ra đây thôi. Nghe nó…sến, nhưng lại
thấy gần, bay xa chịu không nổi.”(Áo xưa dù nhàu).
Viết như thế thì không ai có thể phật ý hay bắt bẻ được
anh. Ngay cả khi anh to gan chòng ghẹo mấy cô xứ Nẫu biết múa roi đi quyền: “Hồi
trẻ, gặp gái Bình Định là sợ, về già gặp mấy bà Bình Định là hãi. Chết xuống âm
phủ, gặp ma nữ Bình Định thì coi như hết kiếp (khỏi đầu thai)… Đàn bà con gái
gì mà roi quyền cung cước, thấy là muốn… ù té chạy.” (Nẫu cả người…(Nẫu)).
Thông minh, hóm hỉnh nhưng hơn ai hết Vũ Thế
Thành biết khả năng và giới hạn của cuộc chơi ngôn từ bên chén rượu. Những cú “húc
đầu” liều lĩnh của anh đều có tính toán. Mọi rủi ro đã được hoá giải.
Và anh cũng“ Sướng là ở chỗ đó! ”
Đọc
tạp bút của Thành cười được, khóc được và có khi “Chạm tay vào dĩ vãng,
lòng cảm thấy ngậm ngùi” hay từ đó ngẫm được lắm cái sự đời mà anh đã
trải và bây giờ muốn chia sẻ. Anh viết như nói, tự nhiên và tỉnh queo như đang
bỡn cợt nhưng không thiếu ý nghĩa triết lý. Muốn trồng hoa xấu hổ cạnh cây trúc
trong sân nhà mình, anh nói: “Cây trúc tượng trưng cho người quân tử. …
Xấu hổ lúc nào cũng gắn liền với người quân tử. Hoa xấu hổ không bám vào rễ,
vào gốc cây trúc, thì bám chỗ nào?..”. Rồi “Nhìn
hoa xấu hổ dưới chân bụi trúc, ngẫm nghĩ về lòng tự trọng.” (Câu chuyện
trồng hoa).
Thế thôi. Triết lý vừa phải. Vũ Thế Thành cơ bản là một
nhà khoa học làm báo, một người viết tạp văn vì thế chúng ta không nên chờ đợi ở
câu chuyện rượu những phân tích tâm lý sâu sắc hoặc những ý nghĩa triết học cao
siêu…
Trong 18 bài tản văn Thành viết, phần lớn thì ai cũng
biết, cũng đã từng chứng kiến thế nhưng đọc lên tôi vẫn cảm thấy…lạ, dù những
chuyện đó đều là chuyện thực…
Nó “lạ” vì phong cách độc đáo, nửa đùa nửa thật, viết
lan man để dẫn người đọc từ chuyện “Cô gái rượu”, “Ông thầy việt văn” đến
“Món ăn dĩ vãng”, từ chuyện “kiều lão Đà Lạt” đến “Hồi
đó tụi mày ở đâu?” để nhắc đến “Chuyện của một thời”… làm người
đọc lúc thì cười ha hả, lúc thì khóc hu hu…Ai cứng lòng, không cười, không khóc
thì ít nhất cũng phải… cắn răng mím lợi…vì giọng văn sặc mùi rượu, câu chữ
khinh bạc và nhìn đời bằng một phần tư con mắt…
Nhưng dù cười hay khóc…thì người đọc cũng nhìn thấy những
điều đã qua như hiển hiện trước mặt và lòng không khỏi không vương vấn một
chút ngậm ngùi.
Phía sau những câu chữ ngang tàng… bụi bặm là trái tim
nhạy cảm. Còn nằm quanh con chữ là hương vị của mùi “ethanol” đậm đà hương sắc.
Trước khi chấm dứt xin mạn phép trích thêm 2 tiểu đoạn
của Thành:
- Vũ Thế Thành đã từng một thời vì cuộc mưu
sinh phải đạp xích lô để sống. Hãy nghe anh mô tả trải nghiệm của mình khi phải
chở hai quý bà bụ bẫm, trọng lượng chắc cũng trên tạ rưỡi ở dốc cầu Thị
Nghè : “…Trời ơi! Hai bà khách vẫn vô tư cười nói, sao họ
không xuống xe đi bộ một quãng cho mình đỡ khổ ! Cho dù thế nào, có Chúa làm chứng,
tôi đã tận lực làm tròn nhiệm vụ của thằng đạp xích lô. Dốc mỗi lúc mỗi
cao, lực bất tòng tâm, tôi không còn ghì nổi tay lái, chiếc xe đổ nhào về phía
trước…” (Chuyện của một thời).
Bạn có cười không? Tôi thì lúc đọc thì cười ha hả,
nhưng nước mắt cứ chảy ra vì thương thằng bạn có bộ ngực omega, rồi “cám cảnh
sinh tình”, bùi ngùi thương cả bọn “sinh lầm thế kỷ ”(*) như lũ chúng tôi.
- Hơn 2 năm trước, tôi có mặt trong
đám tang của mẹ Thành. Vài hôm sau, khi những bận bịu về lễ nghi đã hoàn tất,
tôi đọc được tâm trạng của anh:
“Sáng nay, khi xuống lầu đi làm, tôi buột miệng “ Mẹ
ở …” (… nhà, con đi làm đây!). Tôi khựng lại, chợt nhớ ra bà mất rồi. Tôi nhìn
lên bàn thờ, thắp nén nhang, rồi đi… ”
(Đừng như tôi, còn ray rứt với những gì thiếu sót.)
Tôi thấm thía và cảm thấy ớn lạnh toàn thân khi đọc đoạn
văn này! Giọng văn sắc và lạnh, cảm giác dồn dập như đang chạy, gặp phải
bức tường mà dừng không kịp. Mấy dấu chấm bỏ lửng sau hai chữ “rồi đi”…
giống như những giọt nước mắt của người vừa mất mẹ đang chảy lên trang viết…
Tôi thẫn thờ buông trang giấy. Cảm giác hụt hẫng, mất
mát, thất vọng, tuyệt vọng, tiếc nuối cứ như những luồng khí lạnh đang lan toả
toàn thân.
Đột nhiên tôi thấy mình hạnh phúc và cũng cảm thấy lo
sợ vì tôi còn mẹ.
Đây chỉ là hai trích đoạn mà tôi chỉ lật lật và
trích ra tình cờ. Cảm nhận có thể là chủ quan hay rất riêng tư và cá nhân.
Nhưng tôi tin là bạn đọc sẽ còn tìm thấy nhiều tiểu đoạn khác.
Cuối cùng, “Những thằng già nhớ mẹ” của Vũ Thế Thành
đang mở trước mắt bạn. Xin mời bạn nâng ly, khề khà nhấm nháp và tự mình
khám phá những đoạn văn đắc ý khác.
Trương Văn Dân
Viết tại Paris 6-2013
-----------------------------------------------------------
(*)
Lũ chúng ta đầu thai
nhầm thế kỷ,
Một đôi người u uất nỗi
chơ vơ.
Đời kiêu bạc không
dung hồn giản dị.
Thuyền ơi thuyền xin
ghé bến hoang sơ…”
(Trích Phương xa -
Thơ Vũ Hoàng Chương)
''Rượu vào lời ra...''khề khà cười ha ha ..,hát thật đã!Vị cay của Rượu..Cay đắng tình đơi..Nồng say Nhớ thiết tha.Rượu vui cũng nói ..Rượu buồn cũng ca..Ca cho đã..Hát cho thỏa..Rượu vào lời ra mà..Cái Nhớ nó ùa vào..Ngập cả hồn ta..Say Nhớ ..Say Tình..Say tất cả!Say viết..Say Thơ văn..Say Tình yêu..Say lãng đãng...Khi người say..Hưng phấn Nhà Văn hay ''chọc cù lét'' Thiên hạ chơi đỡ buồn?-Vũ Thế Thành đó!Trong tôi dường cũng có chun chút, giông giống Anh ấy thì phải?Mở ra..Đọc nhận xét của Anh Dân..Quay sang Anh ấy..Vui vô vàn..
Trả lờiXóa