BÚT SƠN

Trưng Sơn, còn gọi là Bút Sơn nhìn từ QL19

Sách NHÀ TÂY SƠN của Quách Tấn – Quách Giao nói về núi non vùng đất Tây Sơn có đoạn  chép:

…  …  …

Phía bắc sông Côn, núi vùng Tây Sơn Trung cũng có nhiều ngọn cao lớn. Như hòn Ngăn, hòn Bong Bóng ở Vĩnh Thạnh, trông có vẻ ngang ngược như muốn ngăn lối chặn đường thiên hạ đi rừng. Bốn mặt lại có suối khe bao bọc. Thế rất hiểm. Phía đông hòn Ngăn, cách một dòng suối, có hai ngọn nút cao ngất, đứng song song như hai răng nanh. Ðó là hòn Vỏ Cá và hòn Da Két.

Núi càng đi xuống đông thì càng thấp dần.

Sau hòn Vỏ Cá, hòn Da Két, còn hòn Bạc Má và hòn Nước Ðỏ. Hai hòn này có thể coi là một, nếu không có đèo Bồ Bồ chạy ở giữa. Ðèo mở đường giao thông cho khách ở phía đông lên phía tây, ở phía tây xuống phía đông. Núi đèo đều có hình thù và sắc thái đặc biệt, không thể tả nổi.

Xuống đến Tây Sơn Hạ thì núi không còn liền dây. Hòn Trưng Sơn ở Phú Lạc là hòn núi cao nhất vùng.

Hòn Trưng chỉ cao 422 thước, nhưng trông rất khôi hùng. Trông gần thì mập mạp hung hăng như con bò đực sung sức lúc nào cũng sẵn sàng chiến đấu. Nên người địa phương gọi là hòn Sung.

Ở xa thì giống như ngọn bút, cùng với hòn Nghiên bên kia sông Côn làm bạn văn chương như trên kia đã nói. Lưng núi thì nổi từng vồng u như bị đánh sưng. Nên nhiều người gọi là hòn Sưng thay Sung. Theo các phụ lão địa phương thì núi có tất cả chín cục u, gọi là Cửu diệu tinh. Hai u lớn nhất, một trông giống răng bò nghé, gọi là Ðốc Xỉ, một giống u bò nghé, gọi là độc nhũ. Trong các sách địa phương chí xưa, nhiều sách lấy tên hai cục này để gọi hòn Trưng Sơn: Ðộc Xỉ Sơn, Ðộc Nhũ Sơn.

Trưng Sơn là Tổ sơn trong vùng núi ở bắc ngạn sông Côn. Mặt hướng về đông nam và lấy dãy Sơn Triều Sơn ở Cầu Gành thuộc An Nhơn, làm tiền án. Còn sơn mạch thì lại chạy thẳng xuống hướng đông, đến hòn Mạ Thiên Sơn, tục gọi là hòn Mò O - ở giữa An Nhơn và Phù Cát - thì hồi cố. Phía trước mặt và hai bên tả hữu, gò đống nổi đầy, cuồn cuộn nhấp nhô như sóng biển. Và những ngọn núi ở xung quanh đều xây mặt về triều, cũng như các vị đại thần đứng chầu một đấng anh quân. Còn những gò đống kia là những quân lính dàn hầu.

…   …   …

Bút Sơn là tên mà học trò ngày xưa với tay bút tay cày ở Bình Khê đã gọi Hòn Trưng Sơn ở Phú Lạc, Tây Sơn, Bình Định. Bút Sơn còn được dân quanh vùng gọi là Hòn Mả Mẹ Chàng Lía. Vì nghe đâu ngày xưa Chàng Lía đã vác quan tài mẹ mình lên chôn trên đỉnh núi Trưng Sơn.

Ngày xưa núi rừng còn nguyên vẻ hoang sơ, ít ai len lỏi lên được đỉnh núi hùng vĩ, sừng sựng như con bò đực nầy. Chàng Lía đưa mẹ lên đây an nghỉ cũng là để tránh những kẻ hiếu sự xâm phạm. Cũng từ nét hoang sơ của núi rừng, sau nầy ba anh em Nhà Tây Sơn đã mượn Hòn Trưng Sơn để dựng nên hình ảnh Nguyễn Nhạc được Ngọc Hoàng ban sắc phong Vương.

Sách Nhà Tây Sơn chép :

…   …   …

Một hôm, người thôn Phú Lạc nghe trên hòn Trưng Sơn có tiếng chiêng trống và thấp thoáng có ánh lửa lập lòe. Ai nấy đều thất kinh! Hòn Trưng Sơn tuy ở gần thôn xóm, nhưng không mấy ai dám vào, vì trên hòn có mả mẹ chàng Lía rất linh thiêng và có nhiều cọp. Nghe tiếng chiêng tiếng trống và thấy ánh lửa, người thì bảo rằng hồn chàng Lía về thăm mẹ, người thì cho là quỷ thần mở hội vui. Kẻ bàn người tán, không mấy chốc đồn vang khắp vùng, khắp huyện, rồi khắp cả hai huyện ngoài. Một đồn mười, mười đồn trăm. Các thầy tướng số bảo rằng đó là tú khí của non sông xuất hiện, là điềm cho biết trước rằng trong vùng sẽ có chân chúa ra cứu đời.

Tin đồn khắp nơi. Nhân dân chịu đã không nổi ách chuyên chế của Vua chúa nhà Nguyễn, ai nấy đều hy vọng sớm có cuộc đổi thay và mọi người đều hướng tâm về nẻo Trưng Sơn.

Cách đó không lâu nhà Nguyễn Nhạc có kỵ. Khách khứa đông đúc. Cỗ bàn ăn xong thì trời đã khuya. Người ở gần thì lục tục ra về, khách ở xa đều phải nghỉ lại. Bỗng cảnh tượng hôm trước tái hiện nơi Trưng Sơn. Lần này tiếng chiêng tiếng trống lại rền trời, và ánh lửa lại sáng ngời cả núi. Tuy đã trông thấy cảnh tượng đó lần thứ hai, người trong vùng vẫn kinh sợ, và các tay võ sĩ tuy xem thường gươm giáo, nhưng lắm người cảm thấy ớn lạnh châu thân.

Nguyễn Nhạc rủ mọi người lên xem quỷ thần làm trò gì. Phần đông đều e ngại. Chỉ có chừng mười người xin theo.

Nai nịt gọn gàng, chân vũ hài, tay trường kiếm, trường côn, đoàn người mạnh dạn lên núi. Tiếng trống chiêng dứt, ánh lửa tắt dần. Khi lên gần tới đỉnh, thì trong ánh sáng chập chờn, thấy hiện ra một lão trượng mặc triều phục, râu tóc bạc phơ. Lão trượng phất tay áo, ra dấu bảo đoàn người dừng lại. Ai nấy đều ớn lạnh, đứng lại như cái máy. Lão trượng cất tiếng lanh lảnh hỏi:

- Trong anh em có ai là Nguyễn Nhạc chăng. Nếu có thì hãy đến gần đây nghe lệnh. Còn các người khác thì đứng yên.

Nguyễn Nhạc run sợ bước đến quỳ trước mặt lão trượng. Lão trượng lấy trong tay áo rộng một tờ chiếu rồi đọc lớn:

- Ngọc Hoàng sắc mạng Nguyễn Nhạc vi Quốc Vương .

Ðoạn trao tờ chiếu cho Nguyễn Nhạc rồi quay bước vào trong bóng tối.

Từ ấy muôn người như một, trừ cụ giáo Hiến và những người tâm huyết trong tổ chức, ai cũng tin rằng trời đã cho Nguyễn Nhạc làm vua. Lòng mê tín không cho phép được nghi ngờ.

…   …   …

Dưới chân Hòn Trưng Sơn, có Bến Cây Muồng. Khoảng thập niên 60 thế kỷ trước, đứng bên nầy Sông Côn ở dốc Đất Đỏ đường 19 nhìn qua còn thấy rõ Cây Muồng cổ thụ. Truyền rằng Bến Cây Muồng xưa là đồn thu thuế của Chúa và vương triều nhà Nguyễn. Thời còn mở đất Tuy Viễn, người dân lập ấp mở làng đều ở dọc sông, đường bộ song hành cùng với giang lộ. Giao thương từ rừng An Khê, Vĩnh Thạnh xuống hạ bạn đều qua Bến Cây Muồng. Sau nầy nhà Nguyễn mở thêm một đồn phụ (phó) thu thuế nữa về phía thượng nguồn trên đó không xa. Đồn phó nầy sau cải dựng thành huyện đường Bình Khê năm 1788, bây giờ thuộc Đồng Phó, Tây Giang, Tây Sơn.

Phía dưới Bến Cây Muồng một chút, có một gò nổng rộng. Khoảng đầu thế kỷ 19, có hai cô gái hiền lành chân chất mở hàng quán ở đây. Khách bộ hành lên nguồn xuống biển đều ghé nghỉ chân uống nước, gọi quán nầy là Quán Nổng. Con cháu người hàng quán ngày xưa đã lập làng ở đây, năm 1975 về lại quê dựng nên chỉ mươi nóc nhà, nay đã thành một xóm. Chưa rõ nay chính quyền sở tại gọi là xóm gì, trước kia gọi là Bình Đồn, hoặc gọi là Quán Nổng. Quán Nổng bây giờ qua lại với Quốc lộ 19 đã thuận tiện. Đập dâng Văn Phong đang xây dựng đã nối liền từ Núi Một qua tới đây.

Trưng Sơn, hay Bút Sơn, đứng xa nhìn ngọn núi giống như ngọn bút lông (viết chữ Hán). Phía Nam Sông Côn, đối trĩ với Bút Sơn có Hòn Hợi Sơn, còn gọi là Hòn Dũng, trên đỉnh núi có vũng nước, mạch chảy quanh năm, dân văn chương gọi là Hòn Nghiên. Bút Sơn, Nghiên Sơn của Bình Khê đã trải mây, trải lá cho người Bình Khê – Tây Sơn có những tâm hồn bay bổng, nên thơ.

Núi non, Sông nước không bao giờ vô hồn trong những con người mang đầy tâm sự.

Trường Nghị