QUÊ TÔI NGÀY ẤY

Từ Đường võ tướng Võ Văn Dũng, Phú Mỹ, Tây Phú, Tây Sơn

Phú Mỹ quê tôi, cách về phía tây Thị trấn Phú Phong hơn 2 km, từ trên đỉnh núi Xà Kính nhìn xuống là một làng quê thơ mộng, giàu và đẹp. Con sông Đồng Hươu (còn gọi là sông Kút) như chui từ khe hai ngọn núi rồi ngoằn ngoèo băng qua giữa, chia đôi mênh mông đổng lúa xanh mượt mà, thi thoảng ẩn hiện những xóm nhà nằm khuất dưới cây xanh của vùng đồng bằng thung lũng gần như ba bề bao bọc bỡi núi rừng quanh năm xanh ngát. Con sông mà ngày xưa tôi thường ví von như con rắn khổng lồ đang cố trườn minh muốn thoát khỏi dãy núi trường thành phía tây tuy đã nằm chết từ lâu nhưng còn chứa rất nhiều điều bí ẩn kỳ thú.

Đầu sông là thắng cảnh Hầm Hô thơ mộng, đến Phú Phong nhập với dòng sông Côn để cuối cùng đổ ra cửa Thị Nại trước khi ra biển Đông. Ngày xưa còn bé, tôi háo hức theo mẹ ra sông để tắm giặt. Khi gần đến bờ sông tôi thường đứng nán lại ở cầu Hương Kế nơi có độ cao để nhìn qua bên kia sông. Bên kia sông là mênh mông bãi cát được chắn bỡi bờ tre bên sau là Dâu Xe xanh ngát ngút ngàn ruộng mía và nương dâu. Bãi cát mà nhiều lần tôi đã chạy thi với bóng mây đến nhừ người rồi nằm lăn ra nhìn trời. Trời mênh mông mây bay lang thang và cao xa, xanh thẫm. Cuối tầm mắt tôi sau trảng núi Lỗ Rán là chùa Đá Hoa và những tảng đá trắng bên trên có cây cổ thụ trông càng đẹp và liêu trai. Ông tôi kể những đêm rằm xa xưa trăng sáng trong vắt, dân làng thấy hàng chục tiên nữ xuống sân chùa múa hát cùng công cùng phượng mãi đến gần sáng mới về trời. Truyền rằng ngọn Chóp Vung nơi có đàn ngựa bạch là giống ngựa của nhà trời phi ngàn dặm không biết mỏi. Khi Nguyễn Nhạc khởi nghĩa được Thiên Đình cắt cử con ngựa chiến bạch mã xuống giúp, về sau con bạch mã được trao cho Nguyễn Huệ cỡi ra trận.

Chùa Lê Sơn núi Chóp Vung (Hùng Dũng - Hòn Dũng) hiện nay

Các trận đánh quyết định với chiến lược chớp nhoáng, Nguyễn Huệ đều cỡi ngựa bạch xông trận và luôn bách chiến bách thắng. Sau khi giành được thiên hạ, thấy anh em nhà Tây Sơn có mối bất hòa Trời lại triệu hồi ngựa bạch và cũng từ đó hàng năm cứ vào đêm trừ tịch người dân địa phương thấy một con ngựa trắng còn nguyên yên cương đơn độc bay từ vùng Tây Sơn thượng đạo về ngọn núi Chóp Vung và biến mất ở đây. Có hôm tại thành Hoàng Đế, vua Thái Đức thao thức không ngủ được ra vườn ngự uyển chợt nhìn về phía cửa Nam Lâu thấy con ngựa bạch ngày xưa cứ vờn bay quanh hoàng thành rồi thẳng về phía tây... Nghĩ là điềm báo ân, vua vội sai chiến tướng Võ Văn Dũng cho lập chùa trên đỉnh núi hướng tây để thọ ơn bạch mã và đặt tên chùa là Hùng Dũng Bạch Mã Tự. Và cũng từ đó ngọn Chóp Vung cũng đổi tên thành núi Hùng Dũng. Về sau để cho gọn, dân làng gọi là Chùa Hùng Dũng. Chùa nằm gần đỉnh núi Hùng Dũng và tuy ở Tây Sơn hạ đạo nhưng từ đây nhìn lên Tây Sơn thượng đạo không xa mấy. Sau chùa có con suối róc rách nước chảy, chim rừng kêu tíu tít, trên trời mây trắng bay vờn ,cảnh quan bao quanh mát dịu, hoang sơ, tuyệt đẹp. Khi nhà Tây Sơn bị Nguyễn Ánh đánh bại, tướng Võ Văn Dũng về ẩn ở chùa Hùng Dũng chờ ngày phục hận. Nhưng việc không thành về sau tạ thế được dân làng Phú Mỹ bí mật an táng tại Gò Quàng cách vườn nhà của cha là hào phú Võ Văn Khanh chưa đầy 1 km. Trước mộ Ông có bốn mộ của bốn cận vệ người Banar trung thành tự nguyện chịu chôn sống đứng hầu hai bên mộ chủ tướng.   

Hầm Hô

Bên dưới cầu Hưong Kế (hay Ông Kế)  là bến Đồn. Bến Đồn có đá giặt và đá Ông voi rất tiện lợi cho việc tắm giặt. Nơi đây suốt ngày đông người qua lại. Mùa mưa do nước sông Đồng Hươu đổ về nhiều nên qua sông phải đi sõng. Là đầu mối của con đường đi vào các xóm Đồng Đo, Đồng Dài, Đồng Dầu, Đồng Sạ.... những cánh đồng lúa tuy không rộng nhưng đủ nuôi sống dân làng. Ngày xưa tuy có khó đi hơn nhưng vào Hầm Hô theo đường này sẽ được thưởng ngoạn nhiều cảnh đẹp. Con đường men theo sông. Từ mô đất dốc Phóng cách mặt nước sông hơn ba chục mét nhìn xuống vực Dòm, Thác Sa, đưa tầm mắt xa hơn là bàu Nhà Kê... thật chẳng thua gì cảnh đẹp trong phim Gone with the win - Cuốn Theo Chiều Gió của Mỹ. Vực Dòm nước sâu thăm thẳm và trong veo. Những chiều mùa hè có ráng đỏ phía mặt trời lặn là tối đó bọn chúng tôi theo anh Ba Cự đi bắt cá đẻ ở đầu vực. Đẹp nhất là những đêm trăng, mặt sông như dải lụa vàng óng ánh. Cái thú chờ cá, ngồi nghe kể chuyện đã hấp dẫn lại càng thích thú khi nghe đàn cá về róc rách bơi quây quần cho đến lúc ép sát vào nhau tung sữa thì anh Ba tung chài. Gần như tất cả đều nằm gọn trong chài và cứ việc ép cá nằm sát đất rồi lận tay bắt bỏ vào giỏ. Cũng có những đàn cá khôn cứ quây quần ở chỗ có đá hoặc quanh cây rù rì mọc dưới bờ nước thì thoát được chài. Ở bên này vực là chùa Núi Đất, một ngôi chùa rất khiêm tốn nhưng về lịch sử và vẻ huyền bí cũng không thua kém gì chùa Phước Sơn là ngôi chúa đã bí mật lưu giữ ba tượng Phật bằng gỗ mít tạc từ thời Tây Sơn mà hiện được trưng bày tại nhà Bảo Tàng Quang Trung ở Tây Sơn. Cuối Dồng Dài đến đầu Hòn Ngang có Dinh Bà. Dinh Bà được dân làng tạo dựng để thờ Bà thần hoàng đã phù trợ ngự thủy, bắt con sông Đồng Hươu phải hiền hòa tạo sự phồn vinh cho vùng hạ lưu ở quê tôi. Ở vị trí có cảnh quan tuyệt đẹp hoang vắng cùng với kiến trúc độc đáo càng đượm vẻ linh thiêng và tôn kính. Đi ngang qua Dinh, ai cũng cất mũ nón cầm tay và cuối đầu kính cẩn bước. Trước mặt Dinh là hai nhánh sông từ đập bổi Hầm Hô chảy ra hai bên Gò Giữa và đối diện là khu rừng Gò Me. Những năm chiến tranh ác liệt tại khu vực Dinh đã gánh chịu không biết bao nhiêu bom đạn nhưng Dinh vẫn còn tồn tại, dân làng vẫn cúng lễ hàng năm. Hai năm trước đây để khắc phục bị xuống cấp sau hơn ba trăm năm xây dựng, Dinh được dân làng góp công của tôn tạo giữ được sự bề thế và tôn nghiêm.

Hầm Hô

Từ phía phải cách chừng 1 km là đập bổi Hầm Hô. Đây là công trình ngự thủy để dẫn nước về tưới cho hàng trăm hecta ruộng ở các cánh đồng Phú Mỹ, Phú Thọ, Phú Hiệp, Phú Phong, Phú Xuân, Phú Hòa... từ thời vua Thái Đức Nguyễn Nhạc năm thứ 2 do các hào phú Nguyễn Văn Đinh, Võ Văn Khanh (cha Võ Văn Dũng) chủ trương xây dựng. Hai tiền hiền Lê Kim Bôi và Lê Kim Bảng thi công đập và kênh mương dẫn nước gần 30 km. Mãi đến năm 1988 đập mới được xây dựng kiên cố bằng bê tông cốt thép. Để ghi nhớ công ơn, dân làng đã xây am thờ bên cạnh đập và hàng năm vào ngày 20 tháng giêng âm lịch tổ chức chính kỵ cho hai vị Lê Kim Bôi và Lê Kim Bảng. Tiếc rằng bên cạnh khu du lịch Hầm Hô nổi tiếng, mỗi ngày có đến hàng trăm du khách đến tham quan nhưng am thờ vẫn nhỏ nhoi, âm thầm, quạnh quẽ... Cũng xin nói thêm về khu rừng Gò Me rộng hàng chục hecta cạnh đập là nơi Chánh Yển (một chức lo việc tưới tiêu dẫn thủy nhập điền trước năm 1975) ra lệnh không ai được vào chặt cây, lấy củi, đốt than... để hàng năm sau mùa mưa lũ dân làng chặt cây, bổi tu sửa đập. Chỉ một thông báo vậy thôi mà khu rừng quanh năm xanh tươi và không một ai dám vào rừng chặt một cây dù bằng ngón tay!. Mãi đến sau năm 1988 khi đập xây xong, khu rừng mới bị phá sạch dù nhà nước có lệnh cấm phá rừng. Thế mới biết ngày xưa luật pháp được người dân tuyệt đối tôn trong như thế nào.

Hầm Hô

Rừng núi quê tôi ba bề, nơi xưa đây có nhiều hươu nai, các loại thú rừng, chim muông... với bạt ngàn cây cối tươi tốt quanh năm. Đến đoạn gần đồng bằng dòng sông Đồng Hươu (còn gọi là Sông Kút) và núi rừng đã tạo nên cảnh quan tuyệt đẹp. Cách đập gần 1 km về phía thượng nguồn là thắng cảnh Hầm Hô. Hầm Hô với bạt ngàn tảng đá, dòng nước trong veo len lỏi chảy với nhiều đàn cá nhởn nhơ bơi lội. "Hầm Hô có cá hóa rồng, có sông nước chảy, có rồng làm mưa. (ca dao). Rồng làm mưa là hình tượng của nước chảy qua miệng Hầm Hô. Nước sông chảy đến đá Độc Bình (đá có cây mọc bên trên trông giống cái độc bình cắm hoa) bị đá giăng qua hai sườn núi chặn không chảy được. Nước ngưng lại và đổ xuống bên dưới do một lỗ trống như một vòi nước khổng lồ, dân địa phương gọi là miệng rồng phun nước hay miệng Hầm Hô. Miệng giống như một vòi nước đổ từ trên cao xuống trắng xóa và tung tóe như bọt tuyết. Đàn cá theo con nước cố vượt qua miệng uốn mình bay phóc lên khỏi mặt nước trông rất đẹp mắt. Tại đây, ngày xưa vào mùa cá lên ông Dư Hoài thường đan đăng tre treo lưng chừng để hứng cá bay. Ông thường đãi khách tại chỗ bằng món cá nướng cùng với rượu gạo tự nấu ngon tuyệt vời. Trong chiến tranh nơi đây gánh chịu không biết bao nhiêu bom đạn nhưng miệng Hầm Hô vẫn còn nguyên vẹn vậy mà khi hòa bình lập lại có kẻ nhẫn tâm đem mìn cài và cho nổ tung phá vỡ miệng. Giờ thì cảnh nước đổ tung tóe từ trên cao xuống và cảnh cá bay ở Hầm Hô mãi mãi không còn nữa...

Hầm Hô

Đến Hầm Hô bạn mà không tắm và ngâm mình trong nước thì thật là thiếu sót. Nước sông trong veo và mát rợi. Có thể ngâm mình suốt ngày dưới nước vẫn không thấy chán. Có người lội rừng tìm hoa hoa dại đến tối mịt mới về. Nhiều du khách say đắm với cảnh quan nhấp nhô bạt ngàn đá tảng, sông nước và núi rừng không mệt mỏi. Các đá tạo thành bàn cờ tiên, dấu chân tiên, lò rượu, bình trà, đá độc tửu, đá miệng, đá bóp vú, đá độc bình, đá thành, đá dựng... ôm ấp dòng chảy ngọt ngào với bao loài thủy sản. Hầm Hô còn là nơi Nhà yêu nước Mai Xuân Thưởng làm hành dinh chống Pháp và là căn cứ cách mạng của nhân dân Bình Khê trước đây. Ngày nay cảnh quan đã được tôn tạo để đón khách du lịch nhưng sao trong tôi vẫn thích mãi phong cảnh ngày xưa.

Ngày xưa, cuộc sống quê tôi hoang sơ êm đềm với bao hoa lá, chim muông và thú rừng... còn in mãi ký ức tươi đẹp trong tôi.

Nguyễn Đình Thụy