VĂN VÀ SỬ

Có một điều khi ngày xưa tôi học Văn không bao giờ bỏ qua : đó là tìm hiểu thật kỹ bối cảnh ra đời của tác phẩm. Đối với tác phẩm nào mà tôi không hiểu rõ hoàn cảnh, không nắm được tinh thần thời đại, tôi cảm thấy lúng túng vô cùng!

Chẳng phải ngẫu nhiên mà ngày xưa có giai đoạn "Văn - Sử - Triết bất phân". Văn chương là hồn cốt, là tinh thần sống động của một thời kì lịch sử. Lịch Sử lại đặt ra những yêu cầu, những đòi hỏi cho văn chương phải thổi bùng lên tinh thần thời đại. Triết chính là cái tư tưởng cốt lõi chi phối để tạo ra những con đường, những ngã rẽ quyết định vận mệnh của dân tộc.

Tôi yêu môn Sử không phải là yêu theo kiểu ghi nhớ ngày tháng năm, sự kiện diễn ra, nguyên nhân - kết quả, bài học kinh nghiệm ... mà lịch sử hiển hiện sống động qua những nhân vật của thời đại, những biến cố làm chấn động lòng dân tộc. Một "hào khi Đông A" khi nhắc đến là như cảm thấy ngùn ngụt trong người huyết khí như bùng lên cùng lời thét vang "Sát Thát", hay "hào khí Đồng Nai" là âm vang tiếng thét của sĩ phu văn thân: "Phan, Lâm mãi quốc, triều đình khí dân", là máu và nước mắt trộn hòa và tiếng súng rền vang nhức nhối tâm can cụ Đồ Chiểu...

Bây giờ các học trò của tôi học Văn ra sao?

Vẫn có những em cảm xúc dạt dào, tự nhiên; có những em hoạt ngôn sắc sảo; có những em già dặn suy tư... Thế nhưng cái mà các em thiếu chính là một kiến thức về lịch sử - xã hội vững chắc! Không chỉ là những học sinh lớp thường, mà cả học sinh lớp chuyên Văn cũng thế. Định hướng cho các em học Văn và Sử song hành, nhưng năng lực đọc và sự thẩm thấu lịch sử mới chỉ dừng lại ở những con số, sự kiện... Văn chưa hòa với Sử và Sử chưa sống trong Văn, bởi vậy tất nhiên những lập luận triết lý của các em không khỏi có phần võ đoán, mơ hồ và chông chênh!

Lỗi không ở các em, mà chính là từ quan niệm máy móc phân chia chương trình học theo loại thể, hết văn đến thơ, sắp xếp lộn nhào các tác giả của các giai đoạn văn học khác nhau. Cuối cùng các em ngơ ngác vì dù các em có phân tích tác phẩm đúng theo loại thể thì bài viết vẫn thiếu đi rung cảm cần thiết! Xin thưa thẳng với các giáo sư soạn sách, cũng như sắp xếp chương trình là hiện nay chương trình Văn đang nát bét, khiến học trò bị ăn món cháo tả pí lù! Nghiên cứu tiến trình phát triển của một thể loại nào đó là công việc của sinh viên chuyên ngành Văn học, còn học trò phổ thông hãy để các em yêu văn học dân tộc qua từng chặng đường lịch sử. Văn là Người, Văn còn là Đời nữa, thưa các giáo sư! Đời sống có sự phát triển theo tiến trình, theo quy luật, theo lịch sử của nó. Chưa kể là còn tình trạng học tác phẩm trước rồi mới học tác giả sau! Tác phẩm là đứa con tinh thần của nhà văn, cho nên biết tác phẩm trước, biết tác giả sau thì cũng như kiểu truyện cổ tích "sinh con rồi mới sinh cha, sinh cháu giữ nhà rồi mới sinh ông" vậy! Chẳng hạn, học kì 1 học trò tiếp xúc Nguyễn Du ở thể thất ngôn bát cú Đường luật với "Độc Tiểu Thanh Ký", sau đó lại thủng thẳng học một loạt tác giả ở các thể ngâm khúc, rồi Tiếng Việt, rồi Làm Văn, rồi mới quay lại truyện thơ "Đoạn Trường Tân Thanh", rồi mới học Nguyễn Du...Học vậy chẳng khác nào như tình trạng phân mảnh trong ổ đĩa cứng, não học trò lại phải chắp nối các phân mảnh lại, loạn cả óc! Cứ cảm tưởng như cụ Nguyễn bị loạn đao phân thây rời rạc, cuối cùng ghép lại cho đủ các bộ phận!

Mong một lần cải cách sách giáo khoa thật chuẩn, có tính hệ thống, nhất quán. Các giáo sư cũng dẹp bớt sự tự ái, để cùng vạch ra một định hướng chuẩn, cho môn Văn thật sự là Văn! Đỡ khổ cho thầy trò chúng em đây ở phổ thông!!! Dạy như tình trạng bây giờ, hãi lắm rồi!

Tháng 08.2013 

Trần Hà Nam

GV Trường Lê Quý Đôn